(x. ASHAB-I HADİS VE EHL-İ SÜNNET)
Makalatü-l İslamiyyin ve İhtilafu-l Musallin
Ebü,l-Hasen el-Eş,ari



Ashab-ı Hadis ve Ehl-i Sünnetin Görüşünün Özeti : Ehl-i hadis ve-s-sünnetin görüşünün özeti şudur : Allah,ı meleklerini,kitaplarını,resüllerini Allah katından gelen her şeyi ikrar etmek.Bunlar,Resülullahtan (s.a.v) güvenilir ravilerin rivayet ettikleri hiçbir şeyi reddetmezler.Allah,İlah,tır,Bir dir,Tek,tir ve Samed,dir.O.ndan başka ilah yoktur.Eş ve çoçuk edinmemiştir.Muhammed O,nun kulu ve elçisidir.

Cennet ve Cehennem haktır.Kıyamet gelecektir.Bunda bir kuşku yoktur.Allah kabirlerde olanları diriltecektir.Allah, Rahman Arş,a istiva etmiştir(1) ayetinde dediği gibi Arş,tadır……iki elimle yarattığıma…(2) ve Allah,ın iki eli de açıktır(3) ayetlerinde dediği gibi keyfiyetsiz iki eli vardır…….gözlerimizin önünde akıp gidiyordu(4) ayetinde dediği gibi iki gözü vardır.Yalnız celal ve ikram sahibi Rabbinin yüzü baki kalacaktır(5) ayetinde dediği gibi yüzü vardır.

Mutezile ve Haricilerin dediği gibi Allah,ın isimlerinin Allah,tan başka olduğu söylenemez.Onlar…….kendi ilmiyle indirmiş olduğuna(6)….ve Bir dişinin gebe kalması ve doğurması hep O,nun bilgisiyledir(7) ayetlerinde olduğu gibi Allah,ın ilmi bulunduğunu ikrar ettiler.

Onlar Semi ve Basar,ı ispat ettiler.Mutezile,nin yaptığı gibi inkar etmediler.Onları yaratan Allah,ın kendilerinden daha kuvvetli olduğunu görmediler mi(8) ayetinde olduğu gibi Allah için kuvvet ispat ettiler.

Dediler ki : Yeryüzünde Allah,ın dilemediği bir hayır ve şer yoktur.Varlıklar Allah,ın dilemesiyle meydana gelir.Nitekim Allah,Alemlerin Rabb-i Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz(9) demiştir.Müslümanlar Allah,ın dilediği olur; dilemediği olmaz demişlerdir.

Dediler ki : Hiçbir kimse,yapmadan önce bir şeyi yapmaya,Allah,ın ilminden bir şeyi çıkarmaya veya Allah,ın olmayacağı bildiği bir şeyi yapmaya güç yetiremez.Onlar,Allah,tan başka Halık (Yaratıcı) olmadığını ikrar ettiler.Kulların kötülüklerini de Allah yaratır.Kulların fiileri Allah,ın yaratığıdır.Kullar bir şey yaratmaya güç yetiremezler.

Allah müminleri kendisine taat etmeye muvaffak kılmış.kafirleri yardımsız bırakmıştır.Müminlere lütfetmiş onları gözetmiş ıslah etmiş ve hidayet etmiş;kafirleri ıslah etmemiş onlara hidayet etmemiştir.Onları ıslah etseydi Salih olurlardı.Onlara hidayet etseydi hidayete ermiş olurlardı.Allah,kafirleri ıslah etmeye onlara lutufta bulunmaya hatta onları mümin yapmaya kadirdir.Fakat kafirleri ıslah etmeyi onlara lutufta bulunmayı ve onları mümin yapmayı murat etmemiştir.Bilindiği gibi onların kafir olmalarını murat etmiş onları yardımsız bırakmış onları sapıtmış ve kalplerini mühürlemiştir.

Hayır ve şer,Allah,ın kaza ve kaderiyledir.Onlar hayrı ve şerriyle tatlısıyla ve acısıyla Allah,ın kazasına ve kaderine inanırlar.Onlar Allah dilemedikçe kendileri için bir yarar ve zarara malik olmadıklarına inanırlar.İşlerinde Allah,a sığınırlar.Her vakit ve her durumda Allah,a muhtaç olduklarını ortaya koyarlar.

Onlar Kur,an Allah,ın kelamı olduğunu ve yaratılmış olmadığını söylerler.Kelam okuma (vakf) ve lafızdır.Onun okuma veya lafız olduğunu söyleyen kimse onlara göre bid,atçidir.Kur,an,ın lafzının mahluk veya gayr-ı mahluk olduğu söylenemez.

Onlar müminlerin bedir gecesinde ayı gördükleri kıyamette gözlerle Allah,ı göreceklerini söylerler.Kafirler ise O,nu göremeyeceklerdir.Çünkü onlar Allah,ı görmekten pedelenmişlerdir.Allah Hayır doğrusu o gün onlar Rab,lerinden perdelenmişlerdir(10) demiştir.Musa (a.s) Allah,ı dünyada görmek istedi.Allah dağa görününce onu darmadağın etti(11) Böylece Musa O,nu dünyada göremeyeceğini bilakis ahirette göreceğini anladı.

Onlar ehl-i kıbleden zina,hırsızlık vb gibi büyük günah işleyenleri,işlemiş oldukları günah sebebiyle kafir saymazlar.Onlar büyük günah işlemiş olsalar da kendilerinde bulunan imanları sebebiyle mümindirler.

Onlara göre iman Allah,a,meleklerine,kitaplarına,resüllerine, ve hayrıyla ve şerriyle,tatlısıyla ve acısıyla kadere iman etmektir.Onları hataya düşüren şey onları doğruya ulaştırmaz.Onları doğruya götüren şey de hataya düşürmez.İslam hadiste geldiği gibi,Allah,tan başka ilah olmadığına Muhammed (s.a.v),in Allah,ın elçisi olduğuna şahadet etmektir.

Onlar Allah,ın kalpleri evirip çeviren olduğunu kabul ederler.Onlar Resülullah,ın ümmetinden büyük (günah) işleyenlere şefaat edeceğini ve kabir azabını kabul ederler.Havz haktır.Sırat haktır.Öldükten sonra dirilmek haktır.Allah,ın kullarını hesaba çekmesi haktır.Allah,ın huzurunda durulacağı haktır.

Onlar imanın söz ve amel olduğunu arttığını ve eksildiğini kabul ederler.Derler ki Allah,ın isimleri Allah,tır.Büyük günah işleyenlerden hiçbir kimsenin Cehenneme gireceğini haber vermezler.Muvahhitlerden hiç kimsenin Cennete gireceğine hükmetmezler.Allah onları dilediği mertebeye eriştirir.Derler ki : Onların işi Allah,a kalmıştır.Dilerse onlara azap eder.dilerse onları bağışlar.Onlar Resülullahtan (s.a.v) gelen rivayetlerde belirtildiği üzere Allah,ın muvahhitlerden bir topluluğu Cehennemden çıkaracağına inanırlar.Cedeli(12) dinde gösteriş yapmayı kader konusunda çekişmeyi cedelcilerin tartıştıkları konularda tartışmayı ve dini konularda sahih rivayetlere ve adaletli güvenilir ravilerin rivayetleriyle Resülullaha (s.a.v) ulaşan haberlere teslim olmayı tartışmayı kabul etmezler.Onlar nasıl ve niçin demezler.Çünkü bu bid,attir.

Onlar Allah,ın şerri emretmediğini aksine onu yasakladığını hayrı emrettiğini ve murat etmiş olsa da şerden razı olmadığını söylerler.Allah,ın Peygamberi (s.a.v) ile sohbet için seçtiği selefin hakkını ikrar ederler.Onların erdemlerini alırlar;küçükleri olsun büyükleri olsun onlar arasında cerayan eden ihtilaflar konusunda susarlar.Ebu Bekr,Ömer,Osman,ve Ali,yi –Allah onlardan razı olsun—önde tutarlar.Onların doğru yolu gösteren Hulefa-i Raşidin olduklarını ve Peygamberden (s.a.v) (den) sonra insanların en üstünü olduklarını kabul ederler.

Onlar Resülullahdan (s.a.v) gelen Allah dünya semasına iner ve şöyle der : Bağışlanma dileyen yok mu(13) gibi hadisleri Resülullahdan (s.a.v) geldiği gibi tasdik ederler.

Onlar Allah,ın Bir şey hususunda ayrılığa düştüğünüz zaman,onu Allah,a ve Resülüne arz edin(14) ayetinde dediği gibi Kitap ve Sünnete sarılırlar.

Onlar önceden geçen (selef) din imamlarına uymayı gerekli görürler.Dinlerinde,Allah,ın izin vermediği şeyi bid,at olarak ortaya koymazlar.Onlar Rabb,in ve meleklerin saf saf dizilmiş olarak gelir(15) ayetinde dediği gibi Allah,ın Kıyamet Günü,nde geleceğini ve Biz ona şah damarından daha yakınız(16) dediği gibi Allah,ın dilediği şekilde yaratıklarına yakın olacağını kabul ederler.

Onlar her Salih ve facir (günahkar) imamın arkasında bayram Cuma ve cemaat namazını kılmayı caiz görürler.Mestler üzerine meshi Sünnet sayarlar.Bunu ikamette ve seferde caiz görürler.Peygamberin (s.a.v) gönderilişinden Deccal ile savaşıncaya kadar ve bundan sonra müşriklerle cihadın farz olduğunu ortaya koyarlar.Müslümanların imamlarına iyilikle duada bulunmayı onlara kılıçla başkaldırmamayı ve fitne esnasında onlarla savaşmamayı gerekli görürler.Deccal,in çıkacağını ve İsa b.Meryem,in onu öldüreceğini tasdik ederler.

Münker ve Nekir,e miraca,uykuda rüya görmeye,Müslümanların ölüleri için dua etmeye öldükten sonra onlar için verilen sadakanın onlara ulaştığına inanırlar.

Onlar dünyada sihirbazlar bulunduğunu Allah,ın dediği gibi sihirbazın kafir olduğunu ve sihrin dünyada meydana geldiğini kabul ederler.Onlar Salih olsun facir (günahkar) olsun ehl-i kıbleden ölen herkesin namazını kılmayı ve onlara miracçı olmayı caiz görürler.

Onlar Cennet ve Cehennemin yaratılmış olduğunu kabul ederler.Ölen eceliyle ölmüştür.Aynı şekilde öldürülen de eceliyle öldürülmüştür.Helal olsun haram olsun Allah,ın kullarını rızıklandırdığı rızıklar Allah,tandır.Şeytan insana vesvese verir onu kuşkuya düşürür ve fitneye sevk eder.Allah,ın Salihlere kendilerinde görülen alametler vermesi caizdir.Sünnet,Kur,an ile nesh edilmez.

Çoçukların işi Allah,a kalmıştır;dilerse onlara azap eder.dilerse istediğini yapar.Allah kullarının ne yaptıklarını bilir ve ne olacağını yazmıştır.İşler Allah,ın elindedir.Onlar Allah,ın hükmüne sabretmeyi Allah,ın emrettiği şeye sarılmayı yasakladığı şeyden kaçınmayı amelde ihlası ve müminlere nasihat etmeyi gerekli görürler.İbadet edenler arasında ibadet etmeyi ve Müslüman cemaate nasihat etmeyi büyük günahlardan zina yalan söylemek asabiyet övünme büyüklenme insanları ayıplama ve kibirden kaçınmayı dini vacibe sayarlar.

Bid,ate davet eden herkesten uzaklaşmayı Kur,an okumakla meşgul olmayı eserler yazmayı fıkıh konusunda tevazu ve alçak gönüllük içinde düşünmeyi güzel ahlakı iyiliği yapmayı kötülüğü ortadan kaldırmayı gıybeti kovuculuğu ve jurnalciliği terk etmeyi yiyecek ve içeceği azaltmayı gerekli görürler.

Bunlar onların emrettikleri yaptıkları ve gerekli gördükleri hususların özetidir.Anlattığımız görüşlerine katılıyoruz ve benimsiyoruz.Bizi başarıya ulaştıracak olan ancak Allah,tır.O bize yeter O ne güzel vekildir.O,ndan yardım dileriz ve O,na tevekkül ederiz.Dönüş O,nadır.

(1)-Taha 20/5 اَلرَّحْمٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوٰى


(2)-Sad 38/75 قَالَ يَا اِبْلٖيسُ مَا مَنَعَكَ اَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَیَّ اَسْتَكْبَرْتَ اَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالٖينَ

(3)-Maide 5/64 وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّٰهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ اَيْدٖيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ وَلَيَزٖيدَنَّ كَثٖيرًا مِنْهُمْ مَا اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَاَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ كُلَّمَا اَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ اَطْفَاَهَا اللّٰهُ وَيَسْعَوْنَ فِى الْاَرْضِ فَسَادًا وَاللّٰهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدٖينَ

(4)-Kamer 54/14 تَجْرٖى بِاَعْيُنِنَا جَزَاءً لِمَنْ كَانَ كُفِرَ

(5)-Rahman 55/27 وَيَبْقٰى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْاِكْرَامِ

(7)-Fatır 35/11 وَاللّٰهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ اَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ اُنْثٰى وَلَا تَضَعُ اِلَّا بِعِلْمِهٖ وَمَا يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَلَا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهٖ اِلَّا فٖى كِتَابٍ اِنَّ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ يَسٖيرٌ

(8)-Fussilet 41/15 فَاَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِى الْاَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ اَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً اَوَلَمْ يَرَوْا اَنَّ اللّٰهَ الَّذٖى خَلَقَهُمْ هُوَ اَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِاٰيَاتِنَا يَجْحَدُونَ

(9)-Tekvir 81/29 وَمَا تَشَاؤُنَ اِلَّا اَنْ يَشَاءَ اللّٰهُ رَبُّ الْعَالَمٖينَ

(10)-Mutaffifun 83/15 كَلَّا اِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ

(11)-Araf 7/143 وَلَمَّا جَاءَ مُوسٰى لِمٖيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ اَرِنٖى اَنْظُرْ اِلَيْكَ قَالَ لَنْ تَرٰینٖى وَلٰـكِنِ انْظُرْ اِلَى الْجَبَلِ فَاِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرٰینٖى فَلَمَّا تَجَلّٰى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسٰى صَعِقًا فَلَمَّا اَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ اِلَيْكَ وَاَنَا اَوَّلُ الْمُؤْمِنٖينَ

(12)- Kelamda kendi iddiasını haklı çıkarmak için akli deliller ileri sürerek muhalifi ile tartışma

(13)-Müslim Sahih I/522/523 ( يَنْزِلُ رَبُّنَا كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا حِينَ يَبْقَى ثُلُثُ اللَّيْلِ اْلآخِرُ يَقُولُ مَنْ يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ مَنْ يَسْتَغْفِرُنِي فَأَغْفِرَ لَهُ حتى يطلع الفجر. )
(14)-Nisa 4/59 يَا اَيُّهَا الَّذٖينَ اٰمَنُوا اَطٖيعُوا اللّٰهَ وَاَطٖيعُوا الرَّسُولَ وَاُولِى الْاَمْرِ مِنْكُمْ فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ فٖى شَیْءٍ فَرُدُّوهُ اِلَى اللّٰهِ وَالرَّسُولِ اِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ ذٰلِكَ خَيْرٌ وَاَحْسَنُ تَاْوٖيلًا

(15)-Fecr 89/22 وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا

(16)-Kaf 50/16 وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهٖ نَفْسُهُ وَنَحْنُ اَقْرَبُ اِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرٖيدِ

Ebu-l-Hasen el-Eş,ari Makalatü-l İslamiyyin ve İhtilafu-l Musallin (s.237-238-239-240-241