İmamların İmam’ı İbn Huzeyme rahımullah ve Akidesi:

Bismillahirrahmanirrahim

İbn Huzeyme Nisabur’da H.223-M.838 senesi safer ayında dünyaya gelmiştir bazı kaynaklarda ise doğum tarihini H.222 veya H.224 olarak göstermektedir.(Zehebi Siyeru A’lemin-Nubela (XIV.365) Zehebi Tezkiretu’l-Huffaz (II.720) Suyuti Tabakatu’l-Huffaz.313)

Sulemi kabilesine mensup olan İbn Huzeyme’nin ismi ve nesebi şudur: Ebubekr Muhammed b.İshak b.Huzeyme el-Muğire b.Salih b.Bekr es-Sulemi en-Neysaburi.(Zehebi Siyer XIV.365) Zehebi Tezkire II,720)Hakim a.e.g.84) İbnu’s-Salah Tabakatu’ş-Şafiiyye v.145-a (Nevevi’nin ilavesi) İbn Ebi Hatim er-Razi Kitabu’l-Cerh ve’t-Ta’dil VII.196)

Küçük yaşlarda hadis ve fıkıhla ilgilenmeye başlayan İbn Huzeyme’nin çoçuk yaşlarda İshak b.Raheveyn (ö.238/852) ve Muhammed b.Humeyd’den (ö.248/862) hadis dinlediği fakat o yaşlarda itkanı zayıf olduğundan bu iki zattan rivayette bulunmadığı kaynaklarda geçmektedir.(Zehebi Tezkire II.721 Zehebi Siyer XIV.365)

İbn Huzeyme Şafii’nin arkadaşları Ebu İbrahim İsmail b.Yahya b.İsmail el-Müzeni (ö.264/877) ve er-Rabi b.Süleyman el-Muradi’den (ö.270/883) hadis yolculuklarına çıkmadan önce de Ahmed b.Nasr en-Neysaburi’den fıkıh dersi almıştır.İbn Huzeyme’nin yapmış olduğu hadis yolculuklarına gelince bu yolculuklar çok geniş bir alanı kapsamaktadır Hatta şarkı İslam dünyasını içine almaktadır.Bu seyahatlarda gitmiş olduğu yerlerin bazılarını Sahih’inde belirtmiştir mesela:

1-Ebu Harun Musab en-Nu’man bize Fustat’da tahsis etti.(Sahih I.219.h.no:407)

2-Ahmed b.el-Hasan bize Bağdat’ta tahdis etti.(Sahih.IV.122.h.no:2495)

3-Muhammed b Abdillah b Meymun bana İskenderiye’de tahdis etti (Sahih.I 160 h no:311)

4-Muhammed b.Yezid bize Abadan’da tahdis etti.(Sahih.IV.245.h.no:2792)

Kaynaklarda bu şehirlere ilaveten onun Basra Vasıt Küfe Mezopotamya Rey el-Cezire Şam Cürcan ve Dehistan’a gitmiş olduğunu da öğreniyoruz.(İbn Kesir el-Bidaye ve’n-Nihaye XI.149) Zehebi el-İber fi Ahbari Men Ğaber I.462)

İbn Huzeyme doğduğu yer olan Nisabur’da H.331 (M.923) senesi zi’l-ka’de ayının ikinci günü 90 yaşında iken vefat etmiştir.Bazı kaynaklar bu tarihi H.132 olarak vermektedir(Allah kendisine Rahmet etsin onu firdevs’ine koysun) (Zehebi Siyer XIV.382) Zehebi Duvciu’l-İslam.169) el-Kattani Muhammed b.Ca’fer er-Risaletu’l Mustadrefe.20)İbnu’s-Salah a.g.e.v.145-a(Nevevi’nin İlavesi)

Alimlerin İbn Huzeyme Hakkındaki Görüşleri:

1-Ebubekr Muhammed b.Sehl et-Tusi anlatıyor:

İbn Huzeyme’nin hocası er-Rabi b.Süleyman bize İbn Huzeyme’yi tanıyıp tanımadığımızı sordu Evet diye cevap verdik O da şöyle söyledi:O bizden istifadesinden daha çok biz ondan istifade ettik.(Zehebi Tezkire II.722 Zehebi Siyer XIV.371)

2-İbn Ebi Hatim’de (ö.327/936) kendisine İbn Huzeyme’nin nasıl biri olduğu sorulunca Yazıklar olsun size Biz ondan sorulmuyoruz da o bizden soruluyor.O kendisine uyulacak bir imamdır demiştir yine bir başka konuşmasında da onun için o doğru sözlü güvenilir birisidir demiştir.(Zehebi Tezkire II.729 Zehebi Siyer XIV.376)Ebu Şehbe a.g.e.s.247)

3-Darekutni (ö.385/995) İbn Huzeyme güvenilir benzeri olmayan bir imamdı İbnu’l-İmad’da (ö.482/1089) güvenilir imam ve hadiste hafız birisidir diye söylemiştir.(Zehebş Tezkire II.728 Zehebi Siyer XIV.372 Zehebi el-İber I.462 Suyuti Tabakat s.313 İbnu’l-İmad a.g.e II.262)

4-İbn Huzeyme’yi devrinin büyük hadiscilerinden Muhammed b.Hibban et-Temimi el-Busti (ö.354/965) şöyle tavsif etmiştir: (Ma raeytü ala vechi’l ardı men yahfezu sınaate’s Sünen ve yahfezu elfazeha’s Sıhah ve ziyadatiha hatta keene’s Sünene küllüha beyne ayneyhi illa Muhammed b.İshak b.Huzeymete fekat) Yer yüzünde Muhammed b.İshak gibi hadisle iştigal işini mükemmel yaparak hadislerin lafızlarını sahihlerini ve hadislerdeki ziyadeleri ezberleyen hadislerin tamamı sanki gözünün önündeymiş gibi olan başka bir kimse görmedim Yine aynı muhaddis İbn Huzeyme hakkında şöyle der:Sened ve metin ezberlemede İbn Huzeyme gibisi görülmedi.(Zehebi Tezkire II.272 Zehebi Siyer XIV.372 Suyuti Tabakat.s.313 Zehebi el-İber I.462 İbnu’l-İmad a.g.s.II.262)

5-Müsned ve Erbaun sahibi Muhammed b.Eslem et-Tusi de (ö.242/856) gözlerim onun gibisini görmedi demiştir.(Zehebi el-İber I.344)

6-Yine büyük hadis ve tefsir alimi İbn Kesir (ö.774/1372) onun müctehid İlim denizlerinden bir deniz olduğunu söylemekte.(İbn Kesir a.g.e.XI.149)

7-El-Hafız Abu Ali el-Hüseyn b.Muhammed en-Neysaburi onun hakkında şöyle konuşmuştur:Muhammed b.İshak gibisini görmedim İbn Huzeyme sureyi okuyanın onu ezberlemesi gibi fıkıha dair hadisleri ezber bilirdi Büyük hadis alimi Zehebi de onun hakkında o asrının biricik kişisiydi öyle oldu ki artık ilmi beceri ve geniş ilmi kapasiteye sahip olma hususunda misal getirilir oldu.(Zehebi el-İber I.462 Zehebi Tezkire II.723 Suyuti Tabakat.313 İbnu’l-İmad a.g.e.II.262 Zehebi siyer XIV.365.372)

Yine İbn Huzeyme Hakkında şunlar denilmiştir: Horasan’da zamanının imamı oldu asrın Nisabur’un imamı imamu’l-eimme İmam büyük muhaddis hadisi bilirdi el-Hafız Şeyhul-İslam el-Huccet ve’l-Fakif sika saduk müctehid fakih müctehid mutlak müctehid gibi övgü dolu değerlendirmeler’de bulunulmuştur.(Suyuti Tabakat s.313.Menhecu’n-Nakd fi Ulumi’l-Hadis.s.258 Zehebi Duvel s.169 Zehebi Tezkire II.720 Zehebi el-İber I.462 Suyuti Tabakat s.131 Zehebi Siyer XIV.365 İbnu’l-İmad a.g.e.II.262 İbn Ebi Hatim a.g.e.VII.196 İbn Kesir a.g.e.XIV.149

Allah’ın sıfatları Hakkın’da bazı görüşleri:

Allah azze ve Celle’nin (Vech) sıfatı Hakkında İbn Huzeyme Rahımullah şöyle der: Deriz ki sözümüz anlaşılır ölçülü her akıllı kişinin anlayacağı bir sözdür.Yaratana Vech’in kullanılması her akıl-fikir sahibine göre Yaratanın yüzünün Ademoğlunun yüzüne benzemesini gerektirmez.Ey Akıl sahipleri bu konuda dikkatli olun Yaratanımız (c.c) bazı isimleri lafız olarak bazı mahlukatına veriyor Kitap Sünnet ve arapçada olduğu gibi Mesela:Kerim Şahid Kebir Vahid Vali Vekil Mevla vb.(İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.10-11-25-35)

Biz ve Hicaz Tıhame Yemen Irak Şam Mısır alimlerimiz deriz ki: Allah’ın kendisi için belirttiği sıfatları dilimiz ile ikrar kalbimiz ile tasdik eder yüzünü mahlukatın yüzüne benzetmeyiz.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.11.25)

Allah’ın sıfatlarını yok saydığı için Muattıla denilen Cehmiyye hakkında şöyle der: Ey Akıl sahibi Arapçayı bilen ne demek istediğini anlayan teşbihi kavrayan aklı selim sahibi birinin aklına bu iki yüzün birbirine benzediği gelir mi Ben Allah’ın sıfatlarını kabul etmeyen Cehmiyye’nin şu kadarını da akledeceğini sanmıyorum: Birisi ona Senin yüzün domuz maymun ayı köpek eşek katır’a v.b (yüzlere) benziyor dese kızar edep dairesinden çıkar yüzünü saydığımız yüzlere benzetene söver belki ana babasını da ekler Arap insan yüzünü bunlara benzetmeyince bizim Allah’ın yüzünü benzettiğimiz nasıl söylenir.
Hal böyle olunca Allah’ın kitabında Nebi’sinin hadisinde söylediği şeyleri söyleyen hadiscilere Allah’ı mahlukata benzettiklerini söylemek yanlıştır yalandır iftiradır.Kitap ve Sünnete muhalefettir arap dilinden anlamamaktır.(İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.22-24)

Cehmiyye Allah’ın sıfatlarını yok saymakta Yahudiler gibi kelimelerin yerini değiştirmekte hayvanlar derecesine düşmektedirler.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.8-10-26-46-47-90-101)

Esabı (Parmaklar) Yedeyn (iki el) Vech (yüz) ayneyn (iki göz) konularında söylenenler gibi olacağını düşünün Allah’ın kitabında anlattığı Nebi’sinin dilinden açıkladığı Yaratanın sıfatlarına iman konusunda göğsünüzü açması ve size hidayet etmesi sebebiyle uyanık olun Allah’ın yardımıyla hadisciler ve sünnetin takipcilerinin yolunun iyi güzel doğru olduğunu bilin Sizi Müşebbihe diye adlandıranların cehaletini anlayın Allah’ın sıfatlarını yok sayan Cehmiyye bu teşbihi bilmiyor.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.82)

Allah azze ve celle’nin Uluv Yücelik sıfatı hakkında İbn Huzeyme Rahımullah şöyle der: Çoçuk ergen kadın hür köle alim cahil bütün müslümanlar dua ederken başını göğe kaldırıp ellerini yukarı tutuyor aşağıya değil ayetlerde geçen mefhumlar hep göğü yükseği yukarıyı ifade ediyor Firavun bile Musa’ya Allah’ın gökte olduğunu bildirdi demektedir.(Ali İmran III/55 Nisa IV/158 Nahl XVI/49 Fatır XXXV/10 Secde XXXII/5 gibi İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.110-112-115)

Yine bu konuda İbn Huzeyme rahımullah şöyle der: Hafız ebu Abdillah el-Hakim dedi ki:Muhammed b.Salif b.Hani,yi şöyle derken dinledim:İmamların imamı Ebu Bekr Muhammed b.İshak b.Huzeyme,yi şöyle derken dinledim:

Allah,ın yedi semasının üzerinde mahlukatından ayrı olarak Arşa istiva ettiğini kabul etmeyen bir kimse tövbe etmesi istenecek bir kafirdir.Tövbe ederse mesele yok aksi takdirde boynu vurulur ve kokuşarak kıble ehline ve zimmet ehline eziyet vermemesi için de bir çöplüğe atılır. (senedi sahihtir) Bunu el-Haravi de Zemmu-l-Kelam (VI.124/b) de bir başka yoldan İbn Hani,den diye rivayet etmiştir.o sika birisidir.

Kur’an’ın mahluk olmadığı konusunda ise şöyle der: Bre cahiller sandığınız gibi Kün sözü mahluk olsaydı onun olması için de bir söz gerekirdi onun olması için de bir söz böylece sonsuza giderdi ki bu (teselsül) batıldır.Bu aklı başında düşünen doğruyu kavramaya çalışan insanın sözü değildir.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab,161-162)

İbn Huzeyme der ki:Allah’ın nefsi ilim sıfatı vechi Kur’an ve hadislerde belirtildiği gibidir.Bunlar isbatlanırken önce ilgili ayetler sonra sağlam haberler dile getirilir.Çünkü bu ilim ancak kitap ve sünnetle bilinir.Görür işitir ancak mahlukatınki gibi değildir Cehmiyye’nin tanrısı görmeyen duymayan putlar gibi olmalıdır Allah’ın el sıfatı vardır iki eli de sağdır.Biz Allah (c.c)’ın haber verdiği arşında istiva ettiğine inanır Cehmiyye’nin yaptığı gibi kelimelerini değiştirmeyiz Onlar Yahudilerin yaptığı gibi kelimeleri değiştiriyor istivayı istevla yapıyorlar Hıcaz Irak alimleri Rabbin her gece dünya semasına indiği’ni rivayet ettiler Nebi bildirmediği için keyfiyetiyle uğraşmadılar Biz bu haberlere inanır tasdik ederiz.Bütün ümmeti Muhammed iyisi kötüsü mü’mini münafıkı ve bazı kitap ehli Sırat Köprüsü kurulmadan önce Rablerini çeşitli tezahürlerle görürler Nebi (s.a.v) mü’minlerin Allah’ı görmesini mehtablı gecede ayın görülmesine benzetti Yüzler var ki o gün ışıl ışıl parlar Rabbine bakar ayetinde kastedilen kıyamet gününde Allah’ın has kullarıdır.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.11-25-21-46-47-53-87-101-9-125-172-178-180)

Kur’an Allah’ın kelamıdır indirdiği vahiydir mahluk değildir Kim mahluk derse veya Allah ezelde konuştu bir daha konuşmaz derse veya Allah’ın fiilleri mahluktur Kur’an hadistir Allah’ın isim ve sıfatlarından biri mahluktur derse benim gözümde Cehmiyye mezhebindedir.Tevbeye davet edilir Tevbe etmezse boynu vurulur üstü çer çöple örtülür Bu benim doğu ve batıda olan alimlerden ehli eserin görüşüdür Allah bir daha konuşmaz sözünü tekrar etmez diyorlar Bunlar Allah’ın Kitabını anlamıyorlar Halbuki Kur’an’da Adem’i yarattığını Musa kıssasını kendine hamdi Rahman süresinde aynı ayeti tekrarlamaktadır Tekrarlamadığına bir müslümanın inanmasını düşünemiyorum Bu Kur’an Mahluktur diyenlerin sözüdür Kısaca Kur’an Allah’ın kelamıdır Allah’ın sıfatlarını yok sayan Cehmiyye’nin sandığı gibi mahluk değildir.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.166)

Nebi diğer nebilerden farklı olarak ümmetine şefaat edecektir Ümmetinin bazısı da günahları yüzünden Cehennem’e girenlerin çıkmaları için şefaat edecektir Şefaat birkaç kere olacaktır Allah elçisini ümmetinin yarısının Cennet’e girmesiyle şefaat arasında muhayyer bırakmış o şefaati tercih etmiştir Makam’ı Mahmud şefaat makamıdır.( İbn Huzeyme Kitabu’t-Tevhid ve İsbatı Sıfati’r-Rab.241-255-263-305)

“Bilginin ilmi ile akıllının aklı anlaşmazlığa düştü: Acaba kendisi ile şerefe ulaşılan hangileridir diye.

İlim: Ben şerefin en ileri noktasını elde ettim dedi.

Akıl: Rahman (olan Allah) benimle tanındı dedi.

İlim çok açık ifadelerle ona dedi ki: Peki Allah Kur’an’ında hangimiz ile vasfedilmiştir.

Akıl anladı ki ilim efendisidir.